Hanefi Usulünde Hadis Debusi Örneği

Ebû Zeyd ed Debûsi 367 978 432 1041 Maveraünnehr'in yetiştirdiği yedi önemli Kadı'dan bir olup hilaf ilminin kurucusu kabul edilir. ed Debûsinin hilaf alanında yazdığı Takvimul Edille el Esrar fil Usûl vel Furu Tesisun nazar adlı eserler İslam dünyasında büyük yankı uyandırmış ve bu eserlere reddiyeler yazılmıştır. Hanefi olan ed Debûsi özellikle eş Şafii olan es Semani ve el Gazali tarafından eleştirilmiştir. ed Debûsi Hanefilerin hadisi hangi şartlarda hadisi delil aldığını ortaya koymuş ve ihtilaf konusu olan her meselede muhalif görüşte olanların delillerini çoğunlukla kendi yöntemleri ile çürütmüştür. O İhtilaf edilen meseleleri Hanefi usulünde hadise yaklaşımını esas alarak sabit sünnette delil olan rivayetlerle çözmüştür. ed Debûsinin fıkhi külli kaideleri içeren Tesisün nazar adlı eseri döneminde ve daha sonraki dönemde Karahanlı Abbasi Selçuklu Endülüs Memlük ve Osmanlı dönemlerinde kadılar için önemli bir el kitabı olmuştur. İslam Dünyasında olduğu kadar Endülüslü İbn Arabi ve İbn Rüşd vasıtasıyla Batıya tesir etmiştir. Osmanlı döneminde yazılan Mecellenin ilk yüz maddesinin yazılmasında da temel oluşturmuştur. İslamın evrensel hukuka katkıları Debûsi ve öğrencilerinden Pezdevi ve Serahsinin gibi mukayeseli çalışmalar yapan Müslüman alimlere aittir.