Ölüm ve Ötesi Halk İnançları; Günümüz Halk İnançlarına Yönelik Bir Tesbit ve Değerlendirme

Herkes için mukadder olan, canlılarda yaşamsal fonksiyonların tamamen durması anlamına gelen "ölüm" hadisesi herkes tarafından görülecek ve yaşanacak olan en önemli gerçekliklerden biridir. Başlangıçtan bu yana, insanoğlunu çok derinden etkilemiş olan bu hadise, insanı aynı konu üzerinde çeşitli ve birbirinden çok farklı düşüncelere sevk etmiştir. Ölüm olayı karşısında yaşanan âcizlik ve ölüm sonrasına ilişkin bilgi yetersizlikleri, bütün toplumlarda konuyla ilgili olarak çeşitli inanç, âdet, töre ve törenlerin oluşmasına neden olmuştur. İlkel dönem insanları, ölümün tam olarak "bir yok" oluş anlamına gelmediğine; ölen kişinin yaşamını herhangi bir şekilde sürdürdüğüne, geride bıraktıklarıyla ilişkiler kurduğuna, hatta onların günlük yaşantılarını olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebildiğine inanmışlardır. Ölenin hem geri dönerek insanlara zarar verebileceği korkusu, onun hem anılmaya, yiyeceğe, giyeceğe vb. şeylere ihtiyaç duyabileceği inancı, toplumlarda bir "ölüm ve ölü kültü"nün ortaya çıkmasına sebep teşkil etmiştir. Ölen kişiye karşı duyulan bu iki yanlı duygu, yani hem korku hem sevgi, ölüleri gömme şekillerini de etkilemiş, bazı yerlerde ceset, vakit geçirilmeden gömüldüğü ya da ıssız yerlere bırakıldığı gibi, bazı yerlerde de görkemli mezarlara, piramitlere, evin içine, avluya veya köy meydanına gömülmüş, mezarlara yiyecek, içecek, giyecek gibi malzemeler bırakılmıştır. Bu çalışmada İstanbul'un Maltepe ilçesi esas alınarak, bu ilçede yaşayan insanların ölüm ve sonrası için yaptıkları ritüellerin incelenilmesine çalışılacaktır. Cenaze konusu, diğer konulardan çok farklı bir karakter arzetmekte olup bu hususta dînî olan ritüellerle, gelenekten gelen ritüeller içiçe girmiş bulunmaktadır. Bu yüzden ölüm ve defin işlemleri ile ilgili hususlar önce İslâm kaynakları ışığında aktarılacak; ardından da araştırmamızın anketlerini gerçekleştirdiğimiz Maltepe halkının bu husustaki inanç ve uygulamaları ele alınacaktır.